Причините за смртност во светски рамки, а особено во земјите кои ни се поблиски географски и културолошки, главно се должат на неколку заболувања – кардиоваскуларни, малигни, инфективни, хронични респираторни заболувања и неочекувани тешки повреди (најчесто сообраќајни несреќи).
Според истражувањето од 2014 година на Американскиот центар за контрола и превенција на заболувања (CDC), дури до 40% од овие смртните случаи (од наведените најчести причинители), можеле да бидат превенирани или спречени.
Значи, огромен дел од вкупните смртни случаи отпаѓаат на т.н. предвремена смртност, односно смрт која можела да биде избегната.
Едукација и добри животни навики
Едукацијата и промовирањето на добрите навики во однос на превентабилните заболувања, кои се и најчестата причина за смртност, треба да биде во фокусот на политиките од доменот на јавното здравје.
Освен што податоците од студиите како онаа на CDC треба да биде аларм за здравствените власти ширум светот, тие треба да претставуваат и поука за поединците, односно да укажат на важноста на здравите животни навики.
Здравите животни навики – примарно решение на проблемот наречен предвремена смрност
Можеби ќе ви звучи изненадувачки, но едноставните промени во навиките на поединецот, како: поголема физичка активност, усвојување на здрава исхрана, оставање на цигарите, почести прегледи на лакар и контролирање на тежината, можат да ја намалат смртноста кај општата популација, за речиси половина.
1) Бидете физички (по) активни
Кога ќе се спомне физичка активност, многумина веднаш помислуваат на теретани или напорни ,,кардио” вежби. Но, позитивни ефекти има секој еден тип на физичка активност кој вам најмногу ви одговара, ако таа активност е редовна. Секако, кога станува збор за физичката активност, секогаш важи – повеќе е подобро.
Со текот на времето, зголемувањето на интензитетот (времето и напорот) на активноста ќе дојде само.
10 илјади чекори дневно е популарната дневна цел за движење, поради тоа што истражувањата покажале дека ова движење, во комбинација со другите здрави животни навики, може да придонесе за превенцијата на некои хронични заболувања, како дијабет, метаболен синдром и кардиоваскуларни заболувања.
Како најпопуларни умерени физички активности, кои може да ги применува скоро секој, без разлика на возраста и физичката спремност се сметаат пешачењето и возењето велосипед, но постојат и други, како градинарство, јога итн.
2) Имајте здрава исхрана
Една студија објавена минатата година, вели дека јадењето 4 оброци во денот кои содржат препроцесирани продукти, се поврзува со 62% зголемена опасност од смртност од било кои причини. За секој дополнителен ,,ултра-процесиран” оброк во денот, ризикот се зголемува за дополнителни 18%. Ваквата храна предизвикува хронични воспалителни процеси во организмот, кои на долг рок неминовно водат до хронични заболувања како дијабет, срцеви и малигни заболувања.
Примери за препроцесирана храна:
◦ Чипс
◦ Бел леб
◦ Различни видови на крофни и колачиња
◦ Газирани сокови
◦ Месни продукти
◦ Млечни производи итн
Затоа, многу е важно да се знае квалитетот на хрната која се купува. Пазарувајте што повеќе свежа и што помалку процесирана храна.
За здрава храна се сметаат овошките, зеленчукот, мешунките, јатките и семињата, полнозрнастите житарки итн. Добар пример на исхрана која ги следи овие принципи е Медитеранската.
Наведените намирници треба бидат базата, останатото, особено препроцесираната храна, треба да се јаде во ретки исклучоци.
3) Внимавајте на телесната тежина
Повишената телесна тежина и обезноста се ризик-фактори за повеќето хронични заболувања, но пред сé за дијабетот и кардиоваскуларните заболувања.
Контролата над телесната тежина се воспоставува преку нејзино континуирано следење(особено ако често се менува и знаеме дека сме подложни на повишување на килограмите) и преку усвојување на здрав начин на исхрана.
Два најзначајни параметри кои можат да се пресметаат на различен начин, ни кажуваат дали и колку треба да слабееме и колку калории треба да внесуваме, тоа се:
- BMI (индексот на телесна маса) и
• BMR (базален метаболизам)
Овие параметри се многу важен индикатор и за здравствената состојба. Вредностите за индексот на телесна масани се добра мерка за тоа колку и дали пациентот е гојазен или неухранет. Што повисок број за овој параметар, тоа поголем ризик од повеќето хронични заболувања.• вредности на индексот <18,5 – неухранетост
• 18,5-24,9 – нормална телесна тежина
• 25-29,9 – зголемена телесна тежина
• >30 – гојазност
Базалниот метаболизам пак, ни укажува колку минимум калории треба да внесеме за да се одвиваат виталните и останти функции на организмот. Дополнително, нивото на физичка активност треба исто така да влезе во равенката за пресметување на BMR. Значи, што поголема физичка активност, толку треба и бројот на внесени калории да е поголем.
Гојазноста доаѓа со континуирано внесување на повеќе енергија отколку што му е потребна на телото.
4) Внимавајте на липидниот профил на крвта, крвниот притисок, крвниот шеќер и често правете превентивни лекарски прегледи
Наведените параметри се особено важни индикатори за општото здравје. Нивното следење, особено ако сте во ризичните групи за некој од споменатите параметри, е навистина значајно и може да спаси живот.
На пример, повишеното ниво на висок крвен притисок го има огромен дел од популацијата, а за жал, поради честото отсуство на симптоми, многумина го имаат и несвесно. Затоа, ако сте здрави и помлади, мерете притисок неколку пати годишно, а ако сте во некаква ризик група или сте повозрасни, добро е да мерите почесто и да имате апарат во домот.
Во однос на шеќерот во крвта, контролирањето на телесната тежина, откажувањето од цигарите се многу значајни, но важно е и избегнувањето на препроцесираните, особено слатките препроцесирани продукти.
Заедно со шеќерот во крвта и крвниот притисок, липидниот профил, односно нивото на холестерол и триглицериди во крвта, се најважните параметри од кои зависи кардиоваскуларното здравје. Затоа е важно да правиме и превентивни прегледи на крвта во однос на липидниот профил.
5) Откажете ги цигарите
Нашата земја е една од оние земји во кои пушењето е примарен проблем од аспект на јавното здравје.
Пушењето, на годишно ниво убива милиони луѓе ширум светот, а кај уште повеќе милиони предизвикува некаков вид на здравствени проблеми или им ги влошува веќе постоечките. Сепак, постојат и добри вести.
Пушењето се смета за најлесно превентабилна причина за смртност, бидејќи е единечна промена која зависи само од вашиот мотив.
Според истражувањата, редовното пушење го намалува очекуваниот животен век за најмалку 10 години. Луѓето кои ги оставаат цигарите до 40тата година, го намалуваат ризикот од заболувања поврзани со пушењето, за дури 90%! Но, за оставањето на цигарите никогаш не е доста. Придобивките во секој момент се огромни.
Други, исто така важни здрави животни навики кои се директно поврзани со предвремената смртност:
• Најдете начин за менаџирање со стресот.
• Спијте доволно.
• Вакцинирајте се, на тој начин се заштитувате себеси, блиските и средината.
• Правете почести превентивни прегледи.
• Имајте сообраќајна култура на високо ниво – пред сé, не пијте алкохол кога возите и почитувајте ги сите сообраќајни правила, без исклучок.
