Кафето и чајот се едни од најпопуларните пијалаци ширум светот. Впрочем, чајот е на прво место според консумацијата, а кафето е на второ. Одредени чаеви, како црниот и зелениот содржат кофеин, а секој тип, освен безкофеинското кафе содржи, исто така, солидни количини на кофеин. Доколку се консумираат прекумерно, овие напитоци може да допринесат и за значаен внес на кофеин во текот да денот. Ова може да се одрази преку различни ефекти кои се карактеристични за кофеинот, а денес ќе се задржиме на ефектите на прекумерниот кофеин врз менталното здравје.
Што претставува кофеинот и кое е неговото дејство во организмот?
Кофеинот се смета за едно од најчесто консумираните соединенија ширум светот кое главно допринесува за полесно будење, расонување и зголемена енергија и фокусираност. Тој претставува природен стимулант кој најчесто се среќава во зрната кафе, во чајот и во какаото. Инаку, главното дејство на кофеинот е преку неговото влијание на делови од мозокот и централниот нервен систем каде го спречува врзувањето на аденозинот. Аденозинот инаку, претставува невротрансмитер кој е заслужен за чувството на замор. Со текот на денот, нивото на аденозин се зголемува, со што чувствуваме и поголем умор и потреба од сон. Кофеинот е молекула која се врзува со рецепторите кои инаку би требало да се поврзат со аденозинот. Притоа, кофеинот не ги активира ваквите рецептори, па на тој начин аденозинот моментално не може да се поврзе за нив и ние добиваме чувство на зголемена енергичност.
Кофеинот се смета дека има прилично брзо дејство. Количеството присутно во една шолја кафе, му е потребно само околу 20 минути за да се најде во крвотокот и околу еден час за да го даде неговото полно дејство.
Како што споменавме, кофеинот е присутен во кафето и неговото количество ќе зависи од типот на кафе, начинот на кој зрната се печени, начинот на подготовка на кафето и сл.
Покрај кафето, кофеинот е присутен и во какаото, но во помали количества. Во чајот, кофеинот се среќава само во одредени типови и тоа: црниот чај (се смета дека има најголемо количество), зелениот чај, белиот чај и др. Главно, чајот од билки – нане, камилица, кантаријон, планински и сл. – не содржи кофеин. Овошните чаеви исто така припаѓаат на групата чаеви кои не содржат кофеин.
Како влијае прекумерниот внес на кофеин врз менталното здравје?
Прекумерниот внес на кофеин може да има значителни негативни ефекти врз менталното здравје поради неговите моќни стимулативни својства. Кога се внесува во големи количини, кофеинот го зголемува ослободувањето на хормоните на стрес, како што се кортизол и адреналин, што доведува до зголемено чувство на анксиозност, нервоза и немир. Оваа прекумерна стимулација на централниот нервен систем може да ги влоши симптомите кај поединци склони кон анксиозни нарушувања или напади на паника.
Дополнително, влијанието на кофеинот врз активноста на невротрансмитерите, особено неговата инхибиција на аденозинот, ги нарушува нормалните циклуси на спиење, што често резултира со несоница или лош квалитет на сон. Хроничниот недостаток од сон е силно поврзан со поголем ризик од развој на нарушувања на расположението, вклучувајќи депресија и анксиозност, бидејќи ја нарушува емоционалната регулација и когнитивната функција. Преголемата стимулација предизвикана од високиот внес на кофеин, исто така, може да доведе до нервоза, раздразливост и нарушена концентрација и фокус, што дополнително го нарушува менталното здравје.
Комбинацијата на нарушен сон, зголемена анксиозност и надразливост и прекумерна стимулација создава маѓепсан круг кој може значително да ја влоши менталната благосостојба. Затоа, додека умереното консумирање кофеин може да биде без значајни ефекти и последици, па дури може и да е корисно за некои, прекумерното внесување може да биде штетно за менталното здравје, особено за оние кои се склони за споменатите несакани ефекти.
