Далбоко во мозочната маса се наоѓа малa група на клетки (дел од хипоталамусот) кои имаат функција да служат како своевиден главен часовник на телото. Овие клетки управуваат со т.н. циркадијан ритам, односно 24 часовен внатрешен часовник и го одржуваат организмот синхронизиран со циклусот ден-ноќ. Но, сите останати клетки во организмот имаат и свој ,,часовник”, со цел да си ја обезбедат уникатната функција навремено (на пример продукција на протеини, на специфични хормони итн).
Овие биолошки часовници се под генетска контрола. Но, што ќе се случи ако нашето однесување или средината во која сме, не се на еден начин синхронизирани со, ќе го наречеме, нашиот внатрешен часовник? Токму оваа проблематика е тема на обработка на едно истражување на оделот за медицински науки на Харвард, кое го води доктор Франк Шир.
Доктор Шир со својот тим вршел истражувања на испитаници во однос на опкружувањето, oдносно средината била контролирана (менувани биле параметри како светлина, топлина). Испитувањата биле и во однос на тоа кога испитаниците ќе јадат, вежбаат и спијат. Главната идеја на била: добиените податоци во однос на сите менувани параметри, да се искористат во градењето на еден здрав животен стил.
Мастер-часовникот на организмот е наречен супрахијазматичен нуклеус и е лоциран длабоко во мозокот, веднаш над просторот каде се вкрстуваат двата оптички нерва.
Зошто повеќето срцеви удари се случуваат наутро?
Резултатите на доктор Шир, даваат податоци со кои може да се одговори зошто срцевите, мозочните удари и различните срцеви затајувања се најчести во утринските часови. Имено, нивоата на супстанцата наречена PAI-1 која прави крвта полесно да се згуснува, се најголеми околу 6:30 часот наутро. Потоа, нивото на оваа супстанца опаѓа во наредните 12 часа. Ваквата промена во нивоата е контролирана токму од внатрешниот мастер-часовник кој го споменавме, а не од нашите навики. На пример не од станувањето рано.
Зошто срцевите удари се најчести во понеделниците?
Според статистиките кои се внимателно водени од докторите, срцевите удари се почести во понеделниците, во однос на било кој друг ден во неделата. Зошто е тоа случај? Тимот на доктор Шир исто така се занимава и со ова прашање и дава некакви одговори. Добро познат ,,феномен” е останувањето до подоцна за време на викендите и потоа спиењето до подоцна следното утро. Како резултат на ова, внатрешниот мастер-часовник сè повеќе ,,доцни”. Денот кога повторно треба да се вратиме на рутината, на работните обврски, а тоа е најчесто понеделник, го подесуваме алармот рано наутро. На тој начин го форсираме телото да се разбуди во порано циркадијанско време. Овој дисбаланс кој му го правиме на нашиот внатрешен часовник резултира со зголемен крвен притисок, забрзување на воспалителните процеси и промена на некои функции на нервниот систем. Сето ова води до значително зголемен ризик од срцев удар.
Сличен феномен се случува и при менувањето на часовниците, за еден час нанапред, секоја пролет. Срцевите удари се зачестени и во овие периоди поради истите причини кои се наведени погоре.
Кое е најдоброто време за оброк и спиење?
Некои наши навики, како што се на пример јадењето доцна навечер или изложувањето на светлина во доцните часови, може исто така да влијае негативно на природниот ритам на телото. Ова може да води до зголемен ризик од срцеви заболувања.
Податоците кои ги дава студијата на доктор Шир се доста интересни. Испитаниците кои го го имале својот главен оброк пред 15 часот имале подобри резултати во губењето на телесната тежина, отколку оние кои овој оброк го имале по 15 часот.
Светлината како најважен околински фактор кој делува на циркадијанскиот ритам, патува директно од окото до внатрешниот часовник или супрахијазматичниот нуклеус. Изложувањето на светлина навечер го попречува лачењето на мелатонинот. Овој хормон, наречен хормон на спиењето, исто така игра улога во контролирањето на крвниот притисок. Иако силната светлина е најлоша, дури и малата светлина од ламбите, телефоните и компјутерите може да има негативен ефект. Научниците укажуваат дека изложеноста и на помала светлина пред спиењето, може да ви го наруши сонот. Нарушениот сон пак, се поврзува со депресија, дијабет и срцеви проблеми.
Што треба да правиме?
Иако се потребни повеќе истражувања на тематиката, едно е јасно и може да биде многу корисно: треба да се ориентираме според нашиот внатрешен часовник, а не тој според нас. Како совет во оваа насока доктор Шир вели: консумирајте го најголемиот дел од вашите калории во првиот дел од денот, избегнувајте да јадете доцна навечер, обидете се да имате константен ритам на спиење и намалете ја светлината барем 1 час пред да легнете.
