Диоксините се група на високо токсични и перзистентни (постојани) органски загадувачи кои привлекуваат значително внимание поради нивните негативни влијанија врз човечкото здравје и животната средина. Во продолжение ќе видиме што се диоксините, од каде потекнуваат, во која храна се акумулираат и зошто и како да се заштитиме од изложеноста на диоксините.
Што се диоксините?
Терминот диоксини се однесува на група на хемиски органски соединенија, вклучувајќи полихлорирани дибензо-p-диоксини (PCDDs) и полихлорирани дибензофурани (PCDFs). Овие соединенија се карактеризираат со својата специфична хемиска структура, составена од два бензенски прстени поврзани со атоми на кислород и хлорирани атоми на јаглерод. Меѓу разните видови на диоксини, најпознатиот и најтоксичен член е 2,3,7,8-тетрахлордибензо-p-диоксин (TCDD).
Од каде потекнуваат диоксините?
Диоксините можат да потекнуваат од различни извори, вклучително природни и вештачки (човекови):
- Согорување и индустриални процеси: Диоксините се споредни производи на неполно согорување, особено при индустриски активности, како инсенерација на отпад, согорување на фосилни горива и од хемиската индустрија. Присуството на хлорирани соединенија во овие процеси придонесува на формирањето на диоксини.
- Производство на хемикалии: Производството и употребата на хемикалии кои содржат хлор може да доведе до ослободување на диоксини, како неочекувани споредни производи. На пример пестициди и хербициди.
- Природни процеси: Иако помалку чести, диоксински смеси можат да се создадат преку природни настани, како вулкански избувувања и шумски пожари.
- Емисии од индустријски објекти: Некои индустриски објекти, вклучително хемиски фабрики и фабрики за производство на хартија, ослободуваат диоксини во животната средина како дел од нивните емисии.
- Отпад и депонии: Диоксините можат да се најдат во различни видови на отпад и кога овој отпад се складишти на депонии или се инсенерира, тоа може да резултира во ослободување на диоксини во животната средина.
Најважни ризик-фактори за човековото здравје од изложеноста на диоксините
- Зголемен ризик од канцер: Диоксините се класифицираат како хумани карциногени, што значи дека поседуваат потенцијал да предизвикаат рак кај луѓето. Долготрајна изложеност и на пониски нивоа на диоксини е поврзана со зголемен ризик од различни видови на рак, вклучувајќи рак на бели дробови, на бубрези и саркоми на меките ткива.
- Ефекти врз репродуктивниот систем и врз развојот: Диоксините можат да влијаат на нормалниот развој на репродуктивниот и имунолошкиот систем. Пренаталната изложеност на диоксини може да предизвика дефекти при раѓање, забавен развој и други негативни ефекти за здравјето на децата.
- Супресија на имунолошкиот систем: Диоксините можат да го ослабат имунолошкиот систем, правејќи ги лицата почувствителни на инфекции и болести. Ова може да доведе до зголемен процент на заболеност од најразлични заболувања.
- Попречување на нормалната работа на ендокринскиот систем: Диоксините можат значително да ја нарушат работата на ендокринскиот систем, кој ги контролира хормоните и нивните функции во телото. Ова нарушување може да доведе до хормонални дисбаланси и поврзани здравствени проблеми, вклучувајќи репродуктивни проблеми и метаболички растројства.
- Проблеми со кожата: Акутната експозиција на високи нивоа на диоксини може да резултира со сериозна состојба на кожата позната како хлоракне. Оваа состојба може да предизвика болни и деформирачки набори низ кожата, кои можат да траат подолги временски период.
Важно е да се забележи дека диоксините се перзистентни органски загадувачи кои можат да се нагомилуваат во телото со текот на време, претежно преку консумација на загадена храна, особено животински производи како месо, млеко и риба. Намалување на изложеноста на диоксини преку изборите во исхраната и околинските мерки е од суштинско значење за намалување на ризикот од здравствените компликации. Дополнително, регулативните органи и организациите ширум светот работат на поставување и спроведување на ограничувања на емисиите на диоксини и експозицијата за заштита на јавното здравје.
Зошто производите од животинскиот свет се подложни на загадување во споредба со растителните храни?
Еден интересен аспект на загадувањето со диоксини е фактот дека производите од животинскиот свет, како месо, млечни производи и риба, често содржат поголеми количини на диоксини во споредба со различните растителни продукти (дури и свежата храна), иако последните се директно изложени на загадување од средината. Постојат повеќе фактори кои придонесуваат за овој феномен:
- Биоакумулација и биомагнификација: Диоксините имаат посебен афинитет кон масните ткива. Кога животините ги консумираат растенијата и други организми кои апсорбирале диоксини од средината, овие соединенија се натрупуваат во масните ткива на животините. Како што се движиме ,,нагоре” во ланец на исхрана, така концентрацијата на диоксините се зголемува поради биомагнификацијата. За споредба, растителните храни генерално имаат помала масност, што резултира со пониско ниво на диоксини.
- Навики за исхрана и долговечност: Животините што се највисоко во ланецот на исхрана, како предаторски риби и цицачи, обично живеат подолго и имаат разновидна исхрана. Оваа продолжена изложеност и консумација на други загадени животински видови придонесуваат кон поголемите количини на диоксини во нивните телесни ткива.
- Постојаност во земјата и седиментите: Диоксините можат да останат постојани, односно хемиски стабилни во земјата и седиментите на доста долги периоди. Растенијата кои растат во загадена земја можат да апсорбираат мали количини диоксини, но нивните нивоа обично се помали од тие во животинските ткива.
Како можеме да се заштитиме?
Заштитата од изложеноста на диоксините е од суштинско значење за чување на нашето здравје и животната средина. Еве неколку мерки кои индивидуалците и општеството можат да ги преземат:
- Регулација и Надзор: Владите и меѓународните институции треба да установат и спроведат строги регулативи и програми за надзор за ограничување на емисиите на диоксини од индустриските извори и да воспостават максимални дозволени нивоа во храната и животната средина.
- Свесност на потрошувачите: Едуцираноста на потрошувачите за изворите на загадување со диоксини и обезбедување на упатства за безбедни практики за ракување со храната, како миење, лупење и готвење, може да помогне во намалување на изложеноста.
- Намалување на зависноста од животинските прехранбени продукти: Намалување на консумацијата на производите од животинскиот свет може во голема мера да ни ја ограничи изложеноста на диоксините. Причините ги видовме погоре. Растителната храна иако повеќе изложена, содржи помалку диоксини.
- Поддршка на одржливо земјоделство: Воспоставувањето на одржливи и органски методи на земјоделство, има потенцијал да го намали загадувањето со диоксини во земјата и водата, што позитивно ќе се одрази на сите живи организми во екосистемите, а на крајот и на храната што ја јадеме.
Како краток заклучок
Диоксините се постојани загадувачи во животната средина со далекусежни последици врз екосистемите и човечкото здравје. Иако растителниот свет, а со тоа и растителните храни се директно изложени на загадување со диоксини, сложените динамики на биоакумулација и биомагнификација ги прават производите од животинскиот свет далеку поподложни на загадување. Преку ефикасни регулативи, образование и одржливи практики, можеме да работиме за заштита на нас и на нашата животна средина од негативните последици на диоксините.
